ECB verhoogt rente opnieuw, wat zijn de gevolgen?

De Europese Centrale Bank heeft haar belangrijkste rentetarieven deze week opnieuw met 75 basispunten verhoogd in een poging de inflatie af te remmen. Dat betekent dat het duurder wordt om geld te lenen, maar ook dat de spaarrente weer wat omhoog kan. Ook krijgen banken vanaf nu meer rente op overtollige reserves die ze aanhouden bij de centrale bank. In dit artikel behandelen we vijf vragen over het rentebesluit. Wat betekent dit voor de economie?

1. Wat betekent dit voor de economie?

De ECB verhoogt de rente in een poging de inflatie af te remmen. Het enige mandaat van de centrale bank is prijsstabiliteit en dat staat nu zwaar onder druk. Hoewel de centrale bank weinig kan doen aan de hoge energieprijzen en de logistieke problemen kan ze met haar monetaire beleid wel invloed uitoefenen op de kredietverlening en daarmee de economie afremmen.

Tijdens de coronacrisis voerde de ECB een uitzonderlijk ruim monetair beleid, met de lancering van het PEPP opkoopprogramma en een nieuwe ronde van gesubsidieerde leningen aan banken via het derde TLTRO programma. Daardoor werd het voor overheden nog makkelijker en dus goedkoper om geld te lenen, met historisch lage rentes tot gevolg. Die lage rentes werkten ook door in de rest van de economie en creëerden bubbels in onder meer aandelen, vastgoed en cryptomunten.

Sinds de oorlog in Oekraïne zijn veel van deze bubbels al uiteengespat. De rente stijgt razendsnel en centrale banken komen versneld in actie om de almaar stijgende inflatie een halt toe te roepen. Beleggers zien tegelijkertijd de waarde van aandelen en obligaties dalen, terwijl ook de huizenprijzen een duikeling maken. Het consumentenvertrouwen is in Nederland al tot een dieptepunt gedaald, wat weinig goeds voorspelt voor de komende maanden.

Door de rente te verhogen versterkt de ECB de neerwaartse trend die al is ingezet. Normaal gesproken verlagen centrale banken de rente juist in tijden van crisis, nu doen ze precies het tegenovergestelde. Een riskante strategie, omdat het meer schade kan aanrichten en de economie in een nog diepere recessie kan duwen. Met dit beleid kan de ECB de inflatie afremmen, maar wel met het risico dat het doorschiet richting oncontroleerbare schulddeflatie.

2. Gaat de spaarrente nu ook omhoog?

De negatieve depositorente was de laatste jaren de belangrijkste reden voor banken om de spaarrente negatief te maken. Banken hadden geen bestemming voor het spaargeld van klanten en parkeerden dat in staatsobligaties die eveneens geen rente opleverden. Nu de depositorente naar 1,5% gestegen is zouden we mogen verwachten dat ook de spaarrente mee omhoog gaat. De drie grootste banken in Nederland, ING, ABN Amro en de Rabobank gaan vanaf december weer 0,25% rente betalen aan kleine spaarders.

Deze renteverhoging is niet meer dan een zoethoudertje voor de spaarders, want de stijging van de marktrente en de depositorente rechtvaardigt een veel hogere rentevergoeding dan wat banken nu geven aan spaarders. Bovendien geldt die rente van 0,25% alleen voor kleine spaarders, over hogere bedragen keren banken minder rente uit. Door de rentestijging niet volledig door te berekenen aan spaarders gaan de banken meer geld verdienen aan uw spaargeld. En dan hebben we het nog niet gehad over de hoge inflatie, waardoor de koopkracht van geld op de bank verdampt.

ECB verhoogt depositorente naar 1,5% (Bron: Trading Economics)

3. Wat betekent dit voor commerciële banken?

Banken gaan dus meer verdienen aan spaartegoeden en aan de overtollige reserves die ze aanhouden bij de centrale bank. Daar staat tegenover dat de ECB de voorwaarden van haar TLTRO III programma versobert. Vanaf 23 november krijgen commerciële banken geen geld meer toe op deze leningen en gaan de normale rentetarieven van de ECB weer gelden. Via dit noodloket konden banken tijdens de coronacrisis tegen zeer gunstige voorwaarden geld lenen, wat ze vervolgens risicovrij in staatsleningen konden parkeren. Deze extra bron van rente-inkomsten komt dus te vervallen.

Aan de kant van de kredietverlening zullen banken gaan merken dat de vraag naar krediet zal afnemen, omdat het door de hogere rente en de verslechterde economische vooruitzichten minder aantrekkelijk wordt om geld te lenen. De hypotheekrente was al fors gestegen, maar ook zakelijke kredieten met variabele rentes zullen hierdoor minder aantrekkelijk worden. De kredietverlening zal dus afnemen.

ECB verhoogt beleidsrente opnieuw met 75 basispunten (Bron: Trading Economics)

4. Wat betekent dit voor de centrale bank?

Het verhogen van de rente heeft ook gevolgen voor centrale banken. Niet zozeer voor de ECB, maar wel voor de nationale centrale banken binnen het Eurosysteem die het opkoopprogramma uitvoeren. In september stuurde DNB-president Klaas Knot al een brief naar het ministerie van Financiën om te waarschuwen voor een verlies van ongeveer €9 miljard als gevolg van de renteverhoging. En die verliezen kunnen de komende jaren nog veel verder oplopen, zoals Thomas Bollen van FTM onlangs uitlegde bij Holland Gold.

Hoe zit dat precies? De Nederlandsche Bank heeft de laatste jaren onder het opkoopprogramma veel Nederlandse staatsobligaties op haar balans gezet, die vrijwel geen rendement opleveren. Daar staan verplichtingen aan commerciële banken tegenover (bankreserves), waarover centrale banken nu rente moeten gaan betalen. Dat rentepercentage heeft de ECB deze week verhoogd naar 1,5%, veel meer dan de opbrengst van alle staatsobligaties die De Nederlandsche Bank op haar balans heeft staan.

Als de rente op dit niveau blijft of zelfs verder stijgt betekent dat een miljardenstrop voor De Nederlandsche Bank. Dit kan de rente die de centrale bank de laatste jaren verdiend heeft met het negatieve rentebeleid makkelijk overstijgen. Voor sommige centrale banken dreigt dus een technisch faillissement. Technisch, want een centrale bank kan makkelijk enige tijd met een negatief vermogen vermogen blijven functioneren, zoals Han de Jong in dit artikel uitleg. Dat zou niet voor het eerst zijn.

5. Komen er nog meer renteverhogingen?

De ECB heeft aangegeven dat ze de rente nog verder wil verhogen om de inflatie te beteugelen. De vraag is alleen hoever de rente nog omhoog kan voordat we in economische crisis belanden en de centrale bank haar beleid weer volledig moet omgooien. Als de economische omstandigheden te snel verslechteren of als het huidige monetaire beleid niet meer volstaat om de rente op bijvoorbeeld Italiaanse staatsleningen onder controle te houden, dan zouden we wel eens een 180 graden draai in het monetaire beleid kunnen verwachten. Dat gebeurde ook tijdens de Europese schuldencrisis, toen de ECB alle renteverhogingen van 2011 in één keer moest terugdraaien.

 Kijk ook eens een keer op ons YouTube kanaal

Namens Holland Gold interviewen Paul Buitink en Joris Beemsterboer verschillende economen en experts op macro-economisch gebied. Het doel van de podcast is om de kijker een beter beeld en houvast te bieden in een steeds sneller veranderend macro-economisch en monetair landschap. Klik hier om te abonneren.