Door: Frank Knopers:
Sinds het begin van de Russische inval in Oekraïne hebben Westerse landen verschillende sancties opgelegd. De meest recente maatregel was het besluit van alle G7-landen om de import van Russisch goud aan banden te leggen. Eerder besloten Europese landen al minder olie en gas uit Rusland te importeren. Deze economische oorlogsvoering moet Rusland verzwakken, maar treft Westerse landen net zo hard. Wat merken wij van sancties tegen Rusland?
Op 28 februari besloten de EU en de VS alle valutareserves van de Russische centrale bank in euro's en dollars te bevriezen. Daardoor kan het land meer dan de helft van haar reserves niet gebruiken. De Nederlandsche Bank schreef destijds in een toelichting dat het voor Rusland veel moeilijker zou worden om de waarde van de roebel te stabiliseren. De Russische centrale bank kan immers geen dollars en euro's meer verkopen om de waarde van de eigen munt te ondersteunen. DNB voorspelde dat een zwakkere roebel zou leiden tot koopkrachtdaling voor de Russische bevolking.
Maar heeft deze maatregel ook het gewenste effect gehad? Op 1 april maakte de Russische president Vladimir Poetin bekend dat aardgas voortaan in roebels afgerekend dient te worden. Sinds deze maatregel is de roebel in waarde gestegen. Kreeg men op dat moment nog 85 roebels voor elke Amerikaanse dollar, op het moment van schrijven is dat slechts 53 roebels. Deze sanctiemaatregel heeft dus niet het gewenste effect gehad. Sterker nog, een aantal Europese landen waaronder ook Nederland zijn al afgesloten van Russisch gas, omdat ze niet in roebels willen betalen. Daardoor is de energiezekerheid in verschillende Europese landen verslechterd.
Een bijkomend nadeel van het sanctiebeleid is dat Rusland de euro heeft laten vallen als handelsmunt. Tot voor kort wilde het land juist vaker de euro gebruiken als alternatief voor de Amerikaanse dollar. Door deze sancties heeft de reputatie van de euro als internationale munt een flinke deuk opgelopen. En dat zet de waarde van de euro onder druk, terwijl het doel was om juist de roebel te treffen. Onderstaande grafiek laat de waardeontwikkeling van de roebel zien over de afgelopen twaalf maanden. De munt is nu sterker dan voor de oorlog.
De roebel is juist sterker geworden ten opzichte van de dollar (Bron: Tradingview)
Een andere veelbesproken sanctiemaatregel was de uitsluiting van Russische banken van het SWIFT betaalsysteem. Daardoor is het voor banken moeilijker om betalingen te doen. Maar ook deze maatregel is maar beperkt effectief. Russische banken hebben alternatieven om alsnog betalingen te verrichten, bijvoorbeeld via de Gazprombank. Ook heeft de centrale bank van Rusland in 2014 al een eigen betaalsysteem ontwikkeld, genaamd System for Transfer of Financial Messages (SPFS). Russische banken kunnen dit systeem dus al gebruiken.
Ook India en China willen dit systeem gaan ondersteunen, wat betekent dat er meer draagvlak komt voor een alternatief voor het Westerse SWIFT betaalsysteem. Naarmate meer niet-Westerse landen dit systeem gaan omarmen kan dat de dominantie van SWIFT aantasten. De ministers van Financiën van de BRICS-landen maakten onlangs bekend dat ze op financieel gebied meer willen samenwerken. De sancties zullen de transitie richting een multipolaire wereld dus verder versnellen. Iran sloot zich deze week aan bij de BRICS en ook Argentinië zou dat van plan zijn. Deze landen bundelen hun krachten om een alternatief economisch blok te vormen, dat minder afhankelijk is van het Westen. Door de Westerse sancties is die urgentie nog groter geworden.
Begin juni bereikte de EU een akkoord over een importverbod van Russische olie en olieproducten. Binnen zes maanden moeten landen in de EU volledig stoppen met de import van Russische olie en olieproducten, met uitzondering van landen die alleen olie via pijpleidingen kunnen importeren. Ook zijn Europese landen van plan de import van steenkool en gas uit Rusland te verminderen.
De gevolgen van deze sancties merken consumenten en bedrijven direct in de portemonnee, want de energieprijzen zijn fors gestegen en blijven hoog. Niet alleen olie en gas zijn veel duurder geworden, maar ook steenkool. De prijs van steenkool op de Europese markt is dit jaar bijvoorbeeld al meer dan verdrievoudigd tot 363 euro per ton. De belangrijkste benchmark voor steenkool in Azië steeg afgelopen vrijdag voor het eerst in de geschiedenis naar $400 per ton. Veel Europese landen starten hun kolencentrales zelfs weer op om minder afhankelijk te worden van gas of om de energieprijs te drukken. Ondanks klimaatdoelstellingen die eerder nog reden waren om minder steenkool te verbranden.
Ook de prijs van vloeibaar aardgas is wereldwijd fors gestegen, nu ook rijke Europese landen op het schaarse aanbod van vloeibaar gas bieden. Ze willen meer vloeibaar gas kopen om minder afhankelijk te worden van Rusland, waardoor ze concurreren met landen die volledig afhankelijk zijn van vloeibaar gas. En daardoor trekken armere landen steeds vaker aan het kortste eind. Pakistan slaagde er onlangs niet in vloeibaar gas in te kopen op de wereldmarkt. De olieminister van het land, Musadik Malik, voorziet grote problemen: "Europese landen kopen overal gas waar het nog te krijgen is. Als gevolg daarvan is vloeibaar gas, dat 2,5 jaar geleden nog $4 kostte, nu zelfs voor $40 niet meer te krijgen."
Onzekerheid rondom de oorlog in Oekraïne en Westerse sancties hebben de energiemarkt wereldwijd ernstig ontregeld. Dat leidt tot hoge brandstofprijzen en een stijgende energierekening voor consumenten en bedrijven. Niet alleen in Europa, maar ook elders in de wereld. Voor de relatief welvarende consumenten in Westerse landen betekent dat al een significante daling van de koopkracht, maar voor opkomende economieën zijn de gevolgen veel schrijnender. Daar besteden consumenten naar verhouding een veel groter deel van hun inkomen aan brandstof en levensmiddelen dan wij in het rijke westen. De Westerse sancties raken dus niet alleen de Russische economie, maar ook Europa en de rest van de wereld.
Rusland ziet door de hoge energieprijzen haar inkomsten toenemen. Financieel lijkt het land er dus sterker uit te komen. Toch heeft ook Rusland last van de sancties, denk bijvoorbeeld aan Westerse bedrijven die geen onderdelen of software meer kunnen leveren die van vitaal belang zijn voor de Russische industrie. Ook wordt het voor Rusland moeilijker om aan snelle computerchips te komen, nu verschillende landen sancties hebben opgelegd. Economisch gezien kennen de sancties dus vooral verliezers.
Deze bijdrage is afkomstig van Geotrendlines
Kijk ook eens een keer op ons YouTube kanaal
Namens Holland Gold interviewen Paul Buitink en Joris Beemsterboer verschillende economen en experts op macro-economisch gebied. Het doel van de podcast is om de kijker een beter beeld en houvast te bieden in een steeds sneller veranderend macro-economisch en monetair landschap. Klik hier om te abonneren.