Pensioenfondsen in problemen door rentestijging

Britse pensioenfondsen zijn de laatste weken in grote problemen gekomen door hun blootstelling aan rentederivaten. Met deze financiële producten probeerden ze de waarde van hun beleggingen te beschermen tegen een stijgende rente, maar de rente stijgt nu zo snel dat de fondsen niet meer aan de benodigde margeverplichtingen kunnen voldoen. De Bank of England moest zelfs ingrijpen in om de pensioenfondsen te ondersteunen, maar wist de onzekerheid op de obligatiemarkt niet weg te nemen. Daardoor hangt er nog steeds een donkere wolk boven de financiële markten. Wat is er allemaal aan de hand in pensioenland?

Voor de meeste lezers kwamen de berichten als een volkomen verrassing. Hoe kunnen pensioenfondsen opeens op omvallen staan? Een stijgende rente is toch gunstig voor de dekkingsgraad? Om dit probleem af te pellen moeten we terug naar 23 september, toen de Britse regering onder leiding van de nieuwe premier Liz Truss een grootschalig fiscaal steunprogramma aankondigde. Het leidde tot grote verontwaardiging, omdat ze met dit steunprogramma vooral de rijken tegemoet kwam. Ook zette de markt vraagtekens bij de financieel onderbouwing van het programma. Waar moest het geld vandaan komen?

Britse rente stijgt, pond keldert

De financiële markten hadden dus geen vertrouwen in het steunprogramma van de regering en deden Britse staatsobligaties in de verkoop. De rente schoot omhoog en het Britse pond maakte een ongekende duikeling. De snelheid waarmee de Britse rente omhoog schoot bracht pensioenfondsen in grote problemen. Zij werken de laatste jaren steeds vaker met renteswaps om het risico van een stijgende rente op te vangen.

Bij een stijgende rente daalt de waarde van staatsobligaties die pensioenfondsen hun de portefeuille hebben, terwijl de waarde van deze renteswaps stijgt. Een hedging strategie dus. Maar bij een extreme rentebeweging komen partijen die het renterisico overnemen in de problemen. De margeverplichtingen nemen toe, wat betekent dat pensioenfondsen direct meer onderpand moeten inleggen. En dat zijn doorgaans staatsobligaties, die bij een stijgende rente juist aan waarde verliezen.

Verkoopgolf in staatsobligaties

Wat volgde was een verkoopgolf onder pensioenfondsen. Ze moesten opeens beleggingen als aandelen en obligaties met verlies verkopen om te kunnen voldoen aan de hogere margeverplichtingen voor hun rentederivaten. Het leidde tot paniek op de obligatiemarkt, omdat er opeens veel schuldpapier werd verkocht en er niet genoeg kopers waren. Dat terwijl staatsobligaties hun risicovrije status danken aan het feit dat ze doorgaans zo gemakkelijk te verkopen zijn.

Daardoor schoot de rente nog verder omhoog en dreigden pensioenfondsen om te vallen. Om een zichzelf versterkende verkoopgolf in Britse staatsobligaties te doorbreken besloot de Bank of England op 28 september weer staatsobligaties op te kopen. De markt leek gerustgesteld, maar dat was slechts van korte duur. De Bank of England benadrukte dat ze na 14 oktober zou stoppen met het opkopen van staatsleningen. Een opmerkelijk statement, aangezien ze een paar dagen voor deze deadline het opkoopprogramma nog verder uitbreidde om de markt te kalmeren.

Rente op Britse staatsobligaties schiet omhoog (Bron: True Insights)

Pensioenfondsen in problemen?

Dit onduidelijke beleid heeft de onzekerheid bij pensioenfondsen niet weggenomen. Met als gevolg dat de rente opnieuw gestegen is, tot boven het niveau waarop de centrale bank eind september nog besloot in te grijpen. Andrew Bailey, gouverneur van de Britse centrale bank, zei deze week dat het aan de markt is om deze problemen zelf op te lossen. Hij had beter moeten weten, want alle marktpartijen hebben zich de afgelopen jaren ingesteld op een wereld waarin centrale banken het vangnet uitspannen wanneer dat nodig is. Als dat vangnet er niet is, dan kunnen er ongelukken gebeuren.

Het gevolg is dat pensioenfondsen in het Verenigd Koninkrijk nu grote verliezen moeten incasseren om aan de margeverplichtingen te kunnen voldoen. Naar schatting moeten ze daarvoor in totaal £320 miljard opzij zetten, een flinke hap uit hun beleggingsportefeuille. Dat geld is natuurlijk niet verloren, maar het verlies is al geleden doordat fondsen veel beleggingen met verlies moesten verkopen.

Ook in Nederland hebben pensioenfondsen blootstelling aan rentederivaten. De Nederlandsche Bank schreef begin deze week in haar kwartaalrapport over de financiële stabiliteit dat pensioenfondsen in ons land dit jaar al €88 miljard aan beleggingen hebben moeten verkopen, waarvan €82 miljard nodig was voor hogere margeverplichtingen op renteswaps. Als de rente op Nederlandse staatsobligaties opeens snel stijgt, dan komen deze problemen ook naar ons land.

Deze bijdrage is afkomstig van Geotrendlines

 Kijk ook eens een keer op ons YouTube kanaal

Namens Holland Gold interviewen Paul Buitink en Joris Beemsterboer verschillende economen en experts op macro-economisch gebied. Het doel van de podcast is om de kijker een beter beeld en houvast te bieden in een steeds sneller veranderend macro-economisch en monetair landschap. Klik hier om te abonneren.