9 sep. 2022
door 
Categorieën: 
Nederlandse banken hebben via rentederivaten voor tientallen miljarden euro's aan schade veroorzaakt bij ondernemers en semioverheidsinstanties. Dat zegt Hester Bais, auteur van het boek Worst Bank Scenario, in gesprek met Paul Buitink en Sven Kuipers van Holland Gold. Ondernemers werden verplicht renteswaps afsluiten om het risico van renteschommelingen op hun leningen af te dekken, terwijl dat niet in hun belang was. Sterker nog, ze werden door de bank gedupeerd.
Bais legt uit dat ondernemers meestal leningen met een variabele rente afsluiten, omdat ze dan versneld kunnen aflossen zonder een boete te betalen. Dat ging mis toen banken deze leningen vanaf 2006 begonnen te bundelden met renteswaps. Dat zijn financiële instrumenten die het risico van een rentestijging kunnen opvangen. Maar omdat de marktrente alleen maar verder daalde kregen deze renteswaps een negatieve waarde, waardoor ondernemers die versneld hun lening wilden aflossen alsnog werden opgezadeld met extra kosten. Kosten die al snel in de tienduizenden of honderdduizenden euro's liepen.
Renteswaps
Volgens Bais hebben banken in dit dossier verschillende fouten gemaakt. Veel klanten van de bank wisten niet eens hoe een renteswap precies werkte en wat de risico's waren. Daarnaast handelden de banken tegen het belang van de klant in, omdat ze wisten dat de rente verder zou gaan dalen. Ondernemers zouden met een variabele rente van deze rentedaling moeten profiteren, maar door de renteswap kregen ze dat voordeel niet. Integendeel, tegenover de lening stond een steeds grotere negatieve waarde van de renteswap. Tenslotte hadden banken een financiële prikkel om renteswaps te verkopen, omdat ze daar extra provisie over kregen.
Omdat de waarde van renteswaps door de dalende rente steeds negatiever werd begonnen banken meer onderpand te eisen. Tegelijkertijd verhoogden ze de renteopslag die ondernemers betaalden ten opzichte van de marktrente om hun eigen risico af te dekken. Bais legt uit dat veel ondernemers daardoor in de problemen zijn gekomen. Ze moesten steeds meer onderpand geven aan de bank om de negatieve waarde van de renteswap te dekken. Tijdens de kredietcrisis zakte de waarde van het onderpand, waardoor veel ondernemers hun bankkrediet niet meer konden doorrollen.
Liquiditeit
Banken hadden tijdens de kredietcrisis liquiditeitsproblemen. Dit werd al in 2006 duidelijk, toen banken meer met derivaten gingen handelen. Deze overeenkomsten werden niet goed gedocumenteerd, waardoor banken de liquiditeitsrisico's van de rentederivaten eerst niet goed op het vizier hadden. Tegelijkertijd werd er bij het verkoopkanaal van banken aangestuurd op het afsluiten van zoveel mogelijk rentederivaten.
Toen de rente ging dalen moesten banken meer onderpand vragen van hun klanten, onderpand dat banken soms zelf financierden. Op die manier wentelden banken het risico van de renteswaps die ze zelf verstrekt hadden af op hun klanten. Door nieuwe regelgeving werden deze risico's zichtbaar. Opvallend is dat er in onderzoeken naar de kredietcrisis veel meer aandacht was voor kapitaal dan liquiditeit. Volgens Bais hebben pensioenfondsen dit liquiditeitsprobleem opgelost door via andere vehikels liquiditeit te verstrekken aan banken.
Schulden als onderpand
Volgens Bais is ons huidige financiële systeem zeer kwetsbaar, omdat het gebaseerd is op leningen als onderpand voor nieuwe leningen. Als de waarde van het onderpand stijgt is meer kredietverlening mogelijk, waardoor het onderpand weer verder in waarde stijgt. Dit heeft een zichzelf versterkend effect, totdat er een crisis komt en de waarde van het onderpand in elkaar zakt. Dan heeft iedereen opeens een probleem. "We hebben nu een systeem waarin we alles moeten kunnen lenen, maar daardoor komen sommige mensen juist in de problemen. Maatschappelijk brengt het meer tegenspoed dan voorspoed. Het mooie van een goudstandaard is dat het dwingt tot gematigdheid."
