9.5
4.984 reviews
Nederlands
nl
In het vorige deel van de reeks over monetaire geschiedenis werd beschreven hoe geld eigenlijk ontstaan is. Zo kwamen kaurischelpen aan bod, maar ook het ontstaan van muntgeld in China en Lydië. De Grieken namen de techniek om munten te slaan over van de Lydiërs, maar hoe ging dat verder? Hoe zag het geldstelsel van de Grieken eruit?
Voordat de Grieken en Lydiërs met elkaar in contact kwamen, gebruikten de Grieken nog omslachtige methodes om betalingen mee te voldoen, bijvoorbeeld door metaal bij elke transactie af te wegen. Al snel na het contact met Lydiërs namen de Grieken de techniek om munten te slaan over en vanaf toen werden er ook munten geslagen in Griekse steden. Deze munten waren voornamelijk van zilver, goud was in mindere mate beschikbaar voor de Grieken.
Dit kwam doordat de Atheners manieren vonden om zilver van lood te scheiden, waardoor de beschikbaarheid van zilver flink toenam. De Atheners gebruikten slaven om zilver uit de mijnen te winnen, waardoor het zilver ook nog eens heel goedkoop kon worden gewonnen. Zo ontstond er een geldstelsel en werden gestandaardiseerde munten het fundament van het financiële systeem. Goud raakte pas in zwang toen het Perzische rijk onder leiding van Alexander de Grote opgang deed.
Omdat Griekse steden een hoge mate van autonomie hadden, sloeg elke Griekse stad lange tijd haar eigen munt. Op de munt stond het symbool dat paste bij de stad. Dit kon een Griekse God zijn, zoals Athena die op de munt van Athene stond, terwijl op Rhodos munten werden geslagen met de afbeelding van een roos. Toen Athene het toppunt van haar macht bereikte kon de stad andere steden dwingen voortaan alleen nog de munten van Athene te gebruiken. Door de grote macht van Athene werd de Delische Bond, een samenwerkingsverband dat initieel gevormd was om de Perzen te verslaan, steeds meer tot een Atheens Rijk omgevormd en werden munten uit Athene op veel plekken gebruikt.
Bovenaan de munt afkomstig uit Athene, onderaan een munt geslagen op Rhodos (sources; Coinweek & Classical Art History)
Het gebied rond de tempels van de Grieken groeide vaak uit tot het handelscentrum van de regio. De weinige wegen die toen aangelegd waren leidden vaak naar de tempels. Ook werd de muntslag verzorgd door de tempels, dit werd pas later een monopolie van de stad. De tempels trokken veel bezoekers en werden zo een aantrekkelijke plek voor handelaren. De tempels vervulden dus ook een belangrijke economische rol voor de Grieken.
Op de plekken waar veel handel werd gedreven gingen mensen zich specialiseren in de talloze munten die in omloop waren gekomen. Handelaren begonnen met een soort wisselkantoor waar mensen buitenlands geld konden omwisselen voor lokale munten. Later zijn ze ook leningen gaan verschaffen en vervulden ze de rol van bankier.
De Spartanen keken op een andere manier naar geld dan de Atheners. Het is niet met grote zekerheid te zeggen wat voor een geld men in Sparta nou precies gebruikte. Er zijn bronnen die suggereren dat de staat zilver en goud had verboden en dat men met grote ijzeren staven moest betalen. Zo zou het niet makkelijk zijn geld te stelen. De staven zouden ook in azijn zijn gelegd om het ijzer broos te maken, waardoor de staven niet voor andere doeleinden gebruikt konden worden. Dit geld was dus fiduciair, aangezien de nominale waarde van de staven veel hoger lag dan de intrinsieke waarde van het metaal.
De Spartaanse heersers bepaalden dat deze staven geld waren. Dit was dus geld dat niet door de vrije markt in zwang raakte, maar dat van bovenaf werd opgelegd. Het gebruik van deze staven zou handel met andere steden ook ontmoedigen, waardoor de macht van de aristocratische Spartaanse heersers niet bedreigd zou worden door de democratische ideeën die in andere steden dominant waren.
Er zijn twijfels over het werkelijke gebruik van deze staven, aangezien er te weinig archeologische basis is. Er zijn niet veel van deze ijzeren staven gevonden, waardoor het moeilijk aan te nemen is dat mensen er alledaagse betalingen mee hebben gedaan. Ook lijkt het waarschijnlijk dat Spartanen buitenlands geld gebruikten, zoals geld van de Perzen of andere Griekse steden. Dit maakt het onwaarschijnlijk dat ijzeren staven de voorkeur genoten boven de kleinere en handige munten uit het buitenland, die ook nog eens veel meer intrinsieke waarde vertegenwoordigden dan de staven uit Sparta.
Toch wordt ook beschreven dat deze ijzeren staven zijn overgenomen door andere volkeren. Zo zou het ijzer zijn gebruikt om schulden bij te houden in Clazomenae, in het huidige Turkije. De staven fungeerden niet als geld, maar als een soort schuldbewijs dat altijd om te ruilen was voor geld. Geld was hier dus meer een boekhoudkundig systeem. Ook in Byzantium, de stad die later omgedoopt werd tot Constantinopel, zijn de staven waarschijnlijk in gebruik geweest. Hier zouden de staven wél de functie van betaalmiddel hebben vervuld. Er is dus geen eenduidig verhaal over functie van de ijzeren staven.
De ijzeren staven uit Griekenland (source; Wikipedia)
De Atheners en Spartanen bleken te verschillend van elkaar. In Athene heerste democratie en was er een enorm sterke zeemacht opgebouwd. Sparta was aristocratisch en had een heel sterk landleger. Beide machten sloten bondgenootschappen met andere Griekse steden, waardoor er twee grote bondgenootschappen ontstonden; één die was verbonden aan Athene en één die was verbonden aan Sparta. Er brak een oorlog uit tussen de twee grootmachten die uiteindelijk door Sparta is gewonnen.
Toen de Atheners de toegang tot de zilvermijnen werd ontnomen door het Spartaanse landleger, werden nieuwe munten in Athene voortaan met brons geslagen. Deze munten hadden slechts een dun laagje zilver om de munten echt te laten lijken. Het zou goed kunnen dat vervolgens de wet van Gresham zijn eerste verschijning vertoonde. De goede zilveren munten verdwenen uit circulatie en maakten plaats voor de mindere bronzen munten, waardoor de kwaliteit van het geld achteruit ging. De verloedering van het Atheense geldstelsel gaat gelijk op met de neergang van de Atheense macht; de oorlog werd verloren en het was gedaan met de macht van de Atheners.
Het is interessant om te zien hoe het geld in deze periode in Griekenland ontwikkelde. De zilveren munten van Athene vormden een solide fundament voor de Griekse economie. Het is ook interessant om te zien dat de kwaliteit van de munten analoog liep aan de economische en politieke situatie van Athene. Dit is een voorbode van wat later nog veel vaker zou gebeuren. Steeds weer zullen mensen de verleiding niet kunnen weerstaan om munten van slechtere kwaliteit in omloop te brengen voor eigengewin. Dit zullen we onder andere zien bij het volgende stuk van de reeks dat gaat over de Romeinen.
Kijk ook eens een keer op ons YouTube kanaal
Namens Holland Gold interviewen Paul Buitink en Joris Beemsterboer verschillende economen en experts op macro-economisch gebied. Het doel van de podcast is om de kijker een beter beeld en houvast te bieden in een steeds sneller veranderend macro-economisch en monetair landschap. Klik hier om te abonneren.
