De wereldeconomie dreigt uiteen te vallen om verschillende machtsblokken, waarbij ieder blok zal proberen andere landen in haar invloedssfeer te betrekken. Deze fragmentatie kan vrij plotseling in een stroomversnelling komen en de internationale status van de dollar als wereldreservemunt ondermijnen. Dat zei ECB-president Christine Lagarde deze week in een toespraak voor de Amerikaanse denktank Council on Foreign Relations. Ze waarschuwt dat een proces van deglobalisering gepaard kan gaan met toenemende instabiliteit, wat tot hogere prijzen zal leiden. Maar wat kunnen centrale banken daar tegen doen?
Sinds de Russische invasie in Oekraïne is de verschuiving naar een multipolaire wereldorde in een stroomversnelling gekomen. Door de sanctieoorlog van Westerse landen tegen Rusland wordt de rest van de wereld min of meer gedwongen een kant te kiezen. Sindsdien sluiten steeds meer landen in het Midden-Oosten, Azië, Afrika en Zuid-Amerika zich aan bij een nieuw Euraziatisch machtsblok onder leiding van Rusland en China. Dat zien we niet alleen terug in de groei van de BRICS-landen, maar ook in het feit dat steeds meer landen zich willen verbinden aan de Shanghai Cooperation Organisation (SCO). Deze door China opgerichte alliantie kan inmiddels rekenen op steun van onder andere Rusland, Iran én Saoedi-Arabië.
Volgens Lagarde kan deze ontwikkeling, waarbij meer landen zich oriënteren op het Oosten, verstrekkende gevolgen hebben voor centrale banken. Hun taak om de prijsstabiliteit te waarborgen zal namelijk veel minder effectief blijken als de wereld vaker te maken krijgt met geopolitieke conflicten. Deze conflicten kunnen aanvoerlijnen ontregelen, bijvoorbeeld van energiebronnen of zeldzame aardmetalen. Als daardoor de prijzen stijgen kunnen centrale banken daar weinig aan doen. Het zijn nieuwe uitdagingen die niet bestonden in het tijdperk van globalisering en steeds efficiëntere wereldhandel dat inmiddels achter ons ligt. Lagarde zegt daarover:
"Deze periode van relatieve stabiliteit kan nu plaatsmaken voor een periode van blijvende instabiliteit, wat leidt tot lagere groei, hogere kosten en meer onzekere handelspartnerschappen. In plaats van meer elastisch wereldwijd aanbod, kunnen we het risico lopen van herhaalde aanbodschokken. Recente gebeurtenissen hebben laten zien in welke mate cruciale leveringen afhangen van stabiele wereldwijde omstandigheden."
Lagarde spreekt van een nieuwe wereldkaart, waarin mondiale bedrijven hun productieprocessen regionaliseren en extra buffers inbouwen om schokken in logistieke ketens op te vangen. Met alle gevolgen van dien voor de wereldeconomie, want een recente studie op basis van gegevens sinds 1900 heeft aangetoond dat geopolitieke risico’s leiden tot hoge inflatie, lagere economische activiteit en een daling van de internationale handel. "Als mondiale waardeketens fragmenteren langs geopolitieke lijnen, dan zal dat een prijsopdrijvend effect hebben."
In het verlengde daarvan zegt Lagarde ook een aantal interessante dingen over de verschuiving in het landschap van centrale banken. Na de Tweede Wereldoorlog werd de Amerikaanse dollar de wereldreservemunt en de belangrijkste munt voor internationale handel. Meer recent heeft ook de euro een positie verworven als internationale valuta. Ook is het Westerse SWIFT berichtensysteem inmiddels goed voor meer dan 90% van alle internationale transacties tussen financiële instellingen. Nieuwe handelspatronen kunnen deze gevestigde structuren echter onder druk zetten. Daarover zegt Lagarde:
"Recente onderzoeken geven aan dat er een significante correlatie is tussen de handel van een land met China en hoeveel reserves een land in renminbi aanhoudt. Nieuwe handelspatronen kunnen ook leiden tot nieuwe allianties. Een studie constateert dat allianties het aandeel van een valuta in de reserves van de partner met ongeveer 30 procentpunt kan verhogen. Dit alles kan een kans creëren voor bepaalde landen die hun afhankelijkheid van westerse betalingssystemen en valutakaders willen verminderen - om redenen van politieke voorkeur, financiële afhankelijkheden, of vanwege het gebruik van financiële sancties in het afgelopen decennium."
Lagarde noemt een aantal trends die tekenend zijn voor de verschuivingen in het monetaire landschap. Zo willen steeds meer landen in plaats van dollars of euro's hun eigen valuta gebruiken voor internationale handel, voegen steeds meer landen goud aan hun reserves toe en worden er pogingen ondernomen om alternatieven te ontwikkelen voor SWIFT. Daardoor is de internationale status van de dollar als reservemunt niet meer zo vanzelfsprekend, aldus de centraal bankier:
"Sinds 2014 heeft Rusland een dergelijk systeem ontwikkeld voor binnenlands en grensoverschrijdend gebruik, met meer dan 50 banken in een reeks landen die het vorig jaar gebruikten. En sinds 2015 heeft China zijn eigen systeem opgezet om betalingen in renminbi te verrekenen. Deze ontwikkelingen duiden niet op een onmiddellijk verlies van dominantie voor de Amerikaanse dollar of de euro. Tot nu toe tonen de gegevens geen substantiële veranderingen in het gebruik van internationale valuta’s. Maar ze suggereren wel dat de internationale valutastatus niet langer als vanzelfsprekend kan worden beschouwd."
De toespraak van Lagarde bevat een aantal opvallende uitspraken voor een centraal bankier, die tekenend zijn voor de tijd waarin we leven. De Amerikaanse dollar en de euro zijn nog steeds de meest dominante valuta, maar dat is geen vanzelfsprekend meer. China heeft de laatste jaren al verschillende valutaswaps opgezet met andere centrale banken om het gebruik van de yuan te promoten. Ook heeft de Chinese president Xi Jinping eind vorig jaar bij zijn bezoek aan het Midden-Oosten het voorstel neergelegd om olie en gas in yuan af te rekenen. Zo krijgt de petroyuan steeds meer voet aan de grond.
Om de positie van de euro te versterken moet Europa de kapitaalmarktunie voltooien, zo concludeert Lagarde. "Dit zal cruciaal zijn om te bepalen of de euro een van de belangrijkste wereldwijde valuta blijft of dat anderen zijn plaats zullen innemen." Ook moet de ECB volgens de centraal bankier voorop blijven lopen met innovaties in het betalingsverkeer en de ontwikkeling van een digitale munt. Of dat genoeg is om de verschuiving naar een multipolaire wereldorde het hoofd te bieden? Dat zal de tijd moeten uitwijzen.
Kijk ook eens een keer op ons YouTube kanaal
Namens Holland Gold interviewen Paul Buitink en Joris Beemsterboer verschillende economen en experts op macro-economisch gebied. Het doel van de podcast is om de kijker een beter beeld en houvast te bieden in een steeds sneller veranderend macro-economisch en monetair landschap. Klik hier om te abonneren.
