9.4
7.721 reviews
Nederlands
NL
Decennialang golden de Verenigde Staten als hét toonbeeld van vrijemarktkapitalisme. Onder Donald Trump verschuift dat beeld. Steeds vaker treedt de staat zelf op als speler in de economie: niet via subsidies of regulering, maar door directe zeggenschap en gedeeltelijk eigendom in strategische bedrijven. Is dit het begin van een veranderende wereld- én economische orde?
De voorbeelden stapelen zich op. De federale overheid verwierf een “golden share” in U.S. Steel, neemt een belang van 10% in Intel en dwong chipmakers als Nvidia en AMD een deel van hun buitenlandse inkomsten af te staan. Waar staatsinterventie in de VS traditioneel beperkt bleef tot uitzonderlijke situaties van marktfalen, kiest Trump voor een aanpak die permanent en persoonlijk lijkt.
Officiële verklaringen benadrukken economische en nationale veiligheidsmotieven: bescherming van kritieke industrieën, herindustrialisering van de VS en vermindering van afhankelijkheid van China. In de praktijk dragen de deals echter duidelijk Trumps signatuur. Zo claimde hij zelf controle via de golden share in U.S. Steel en bemoeide hij zich direct met de Intel-deal door het vertrek van de CEO te eisen vanwege diens Chinese banden.
Hoewel Trump het staatskapitalisme luid en zichtbaar vormgeeft, vraagt dit ‘nieuwe’ paradigma om nuance. Zo stelt Harvard-historicus Niall Ferguson dat het misleidend is de wereld te verdelen in vrijemarktkapitalistische en staatkapitalistische blokken. In werkelijkheid beweegt ieder land zich op een spectrum van staatsinterventie. De werkelijke strijd van onze tijd speelt zich volgens Ferguson niet af tussen China, Amerika en Europa, maar binnen deze regio’s zelf: het zoeken naar het juiste evenwicht tussen instituties die welvaart scheppen en instituties die reguleren en herverdelen. Die keuze lijkt inmiddels te zijn gemaakt.
Het idee dat de VS optreedt als vangnet bij marktfalen is dus niet nieuw. Tijdens de New Deal in de jaren dertig richtte Franklin Roosevelt de Rural Electrification Administration op, die miljoenen Amerikanen op het platteland toegang gaf tot elektriciteit toen private bedrijven dit onrendabel achtten. Ook werd de Tennessee Valley Authority opgericht, een publiek nutsbedrijf dat tot op de dag van vandaag bestaat.
Tijdens de financiële crisis van 2008 zagen we opnieuw grootschalige interventies. De Amerikaanse overheid nam tijdelijk aandelen in General Motors en Chrysler om een totale ineenstorting van de auto-industrie te voorkomen. Banken ontvingen honderden miljarden aan steun, al werd hier opvallend genoeg nauwelijks eigendom genomen.
In tegenstelling wordt Trump’s aanpak niet gepresenteerd als noodmaatregel, maar als structureel beleid. Zijn staatskapitalisme is geen tijdelijke reddingsoperatie, maar een poging om industrie en geopolitiek permanent aan elkaar te koppelen.
Trump kan inspiratie opdoen bij het staatskapitalistische model van concurrerend grootmacht China. Daar combineert de Communistische Partij al decennia politieke controle met marktelementen. Succesvol in sectoren zoals hogesnelheidstreinen, maar problematisch in vastgoed, waar staatsgestuurde overinvesteringen hebben geleid tot gigantische schuldenbergen en een dreigende vastgoedcrisis.
(Dalende Chinese huizenprijzen na de kunstmatige vastgoedboom. Bron: Bloomberg)
Het verschil zit vooral in de aanpak. In China is staatskapitalisme ideologisch verankerd, breed gecoördineerd en diep verweven met de partijstructuur. In de VS onder Trump is staatskapitalisme impulsief en persoonsgedreven, met ad-hoc deals die vaak afhankelijk zijn van politieke doelen en electorale belangen.
Waar China inzet op langetermijnplanning, kent de Amerikaanse variant eerder trekken van opportunisme. De vraag is of deze hybride vorm effectief kan zijn of juist leidt tot inefficiëntie, vriendjespolitiek en onzekerheid.
Net als China gebruikt Washington economische instrumenten steeds vaker als geopolitiek wapen. Van importtarieven tot de directe invloed in bedrijven: economie en geopolitiek raken onlosmakelijk verbonden. Hiermee lijkt het land te streven naar een nieuwe bipolaire wereld, waarin staten economische macht inzetten als verlengstuk van hun strategische belangen.
The Wall Street Journal waarschuwt dat staatsinterventies vaak leiden tot inefficiëntie en cronyisme. Investeringen kunnen worden gestuurd door politieke motieven in plaats van economische rationaliteit. Voor bedrijven als Intel of Nvidia kan dit betekenen dat zij internationaal terrein verliezen, doordat staatsbemoeienis hun concurrentiepositie verzwakt.
Voor beleggers creëert de opkomst van Trump’s staatskapitalisme een nieuw risicoprofiel. Resultaten worden niet alleen meer bepaald door bedrijfsstrategie of consumentenvraag, maar ook door de grillen van politieke besluitvorming. Zo neemt volatiliteit toe: markten reageren steeds meer op toespraken, deals of sancties.
Een van de meest tastbare gevolgen is zichtbaar in de grondstoffenmarkten. Zowel de VS als China richten zich op strategische voorraden van kritieke metalen en mineralen. Beijing kondigde onlangs strengere regels aan voor zeldzame aardmetalen, terwijl Washington zijn greep versterkt op staal- en chipproductie.
Prijzen van strategische grondstoffen worden steeds meer bepaald door politieke interventies. Voor beleggers betekent dit grotere schommelingen en moeilijker voorspelbare markten.
Ook in edelmetalen weerspiegelt dit nieuwe paradigma zich. In tijden van geopolitieke onzekerheid en groeiende staatsmacht neemt de rol van goud als veilige haven toe. Historisch gezien stijgt de goudprijs wanneer vertrouwen in vrije markten afneemt. Het vooruitzicht van blijvende staatsinterventie versterkt de behoefte aan stabiele, politiek onafhankelijke waardeopslag.
Trump’s staatskapitalisme markeert een duidelijke breuk met het klassieke Amerikaanse vrijemarktdenken. Waar eerdere interventies tijdelijk en uitzonderlijk waren, lijkt de nieuwe koers persoonlijk. Zo beweegt de VS zich richting een model dat dichter bij China staat dan velen ooit voor mogelijk hielden.
De toekomst is daarmee open. De vraag is niet óf staatskapitalisme een blijvend onderdeel van het economische landschap wordt, maar welke vorm het zal aannemen, en welke prijs de wereld ervoor zal betalen.
(coverfoto: Gage Skidmore)
Kijk ook eens een keer op ons YouTube kanaal
Namens Holland Gold interviewen Paul Buitink en Yael Potjer verschillende economen en experts op macro-economisch gebied. Het doel van de podcast is om de kijker een beter beeld en houvast te bieden in een steeds sneller veranderend macro-economisch en monetair landschap. Klik hier om te abonneren.
